Theo New York Times, đã rất lâu mới lại xuất hiện một “phép màu châu Á” như Việt Nam. Đáng chú ý, Việt Nam đang đi theo con đường tương tự như các quốc gia được mệnh danh là “phép màu châu Á” trong quá khứ, nhưng ở một thời đại hoàn toàn mới.
Bên cạnh lời khen thì báo Phương Tây muôn thuở tranh thủ “đá” về nhân quyền và chế độ xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Đặc biệt mấy nhà báo Phương Tây rất thích dùng từ “bất thường” hễ cứ thấy chế độ cộng sản làm cái gì đó tốt.
Nội dung bài báo “Is Vietnam the Next Asian Miracle?” được đăng trên New York Times:
Chỉ trong vài ngày sau khi Trung Quốc thông báo ca nhiễm đầu tiên của Covid-19, Việt Nam đã huy động mọi nguồn lực để ngăn chặn sự lây lan của virus. Chính phủ Việt Nam cũng đã sử dụng các công cụ như truyền thông đại chúng, tin nhắn điện thoại, quảng cáo, tuyển truyền qua loa phóng thanh, áp phích… để liên tục cảnh báo người dân về sự nguy hiểm của dịch bệnh. Việc cô lập các ổ dịch nhanh chóng đã giúp Việt Nam nằm trong số 4 quốc gia có tỷ lệ tử vong do Covid-19 thấp nhất thế giới – tỉ lệ dưới 1 người tử vong trên 1 triệu người.
Việc kiềm chế đại dịch cho phép Việt Nam nhanh chóng mở cửa kinh tế trở lại và hiện được dự đoán là nền kinh tế phát triển nhanh nhất thế giới trong năm nay. Trong khi nhiều quốc gia đang phải chịu những suy giảm kinh tế to lớn và phải xin Quỹ Tiền tệ Quốc tế các gói cứu trợ tài chính, thì Việt Nam đang tăng trưởng với tốc độ 3% hàng năm. Ấn tượng hơn nữa, sự tăng trưởng này được thúc đẩy bởi thặng dư thương mại cao kỷ lục, bất chấp sự sụp đổ trong thương mại toàn cầu.
Trưởng nhóm chiến lược toàn cầu tại Morgan Stanley Investment Management, ông Ruchir Sharma nhận định, việc kiểm soát dịch bệnh nhanh chóng đã giúp Việt Nam có thể mở cửa nền kinh tế trở lại. Hiện nay, các chuyên gia dự báo rằng nền kinh tế Việt Nam sẽ phát triển nhanh nhất thế giới trong năm nay.
Thế giới hiện nay, khi nhiều quốc gia đang phải đối mặt với những đợt suy giảm kinh tế mạnh và phải nhờ các gói hỗ trợ từ Quỹ Tiền tệ Quốc tế, Việt Nam lại ghi nhận mức tăng trưởng dương. Ấn tượng hơn nữa, tăng trưởng của Việt Nam giai đoạn vừa qua được thúc đẩy bởi thặng dư thương mại tăng kỷ lục, bất chấp sự sụp đổ của thương mại toàn cầu.
Theo ông Ruchir Sharma, đã lâu lắm rồi mới có được một sự kiện mang tính “đột phá” như thế này. Sau Thế chiến 2, khái niệm “phép màu châu Á” lần đầu tiên xuất hiện là ở Nhật Bản, sau đó đến Đài Loan và Hàn Quốc. Gần đây nhất là Trung Quốc với việc vươn lên thoát nghèo bằng cách mở cửa cho thương mại, đầu tư và trở thành cường quốc sản xuất xuất khẩu.
Đến nay, Việt Nam đang đi theo con đường tương tự nhưng trong thời đại hoàn toàn mới. Những điều kiện để tạo nên ‘phép màu’ ban đầu có thể không còn nữa. Bùng nổ trẻ em thời hậu chiến đã kết thúc. Thời đại toàn cầu hoá nhanh chóng, với dòng chảy thương mại và đầu tư ngày càng tăng cũng đã qua. Tăng trưởng kinh tế đang dần chậm lại trên toàn thế giới.
Trong giai đoạn bùng nổ ở quá khứ, hầu hết các quốc gia được coi là “phép màu châu Á” đều ghi nhận mức tăng trưởng xuất khẩu hàng năm đạt gần 20% – gấp đôi mức trung bình của nhiều quốc gia có thu nhập thấp hoặc trung bình vào thời điểm đó. Trong 3 thập kỷ vừa qua, Việt Nam đã duy trì tốc độ tương tự. Ngay cả trong những năm 2010, khi thương mại toàn cầu sụt giảm, xuất khẩu của Việt Nam vẫn tăng 16%/năm. Đây là tốc độ tăng nhanh nhất trên thế giới tính đến hiện nay.
Một mối đe dọa lớn hơn đối với sự phát triển không ngừng của Việt Nam là đất nước đã bị cai trị trong gần nửa thế kỷ bởi một đảng độc tài. Nếu không có sự phản đối, những người lãnh đạo chuyên quyền có thể thúc đẩy tăng trưởng rất nhanh, nhưng thường những ý tưởng bất chợt và ám ảnh về chính sách không được kiểm soát của họ tạo ra các chu kỳ bùng nổ và phá sản thất thường, làm đình trệ sự phát triển. Những rào cản này làm cho những gì mà chế độ chuyên quyền có thẩm quyền bất thường của Việt Nam đã đạt được cho đến nay trở nên ấn tượng hơn – nhưng cũng khó để duy trì hơn nhiều.
Trong khi các quốc gia mới nổi tập trung chi mạnh cho phúc lợi xã hội nhằm xoa dịu cử tri, Việt Nam đã dành nguồn lực cho xuất khẩu, xây dựng đường sá, bến cảng để đưa hàng hoá ra nước ngoài, xây dựng trường học để đào tạo người lao động. Chính phủ Việt Nam cũng đã đầu tư khoảng 8% GDP mỗi năm vào các dự án xây dựng mới. Hiện nay, chất lượng cơ sở hạ tầng của Việt Nam được đánh giá cao hơn so với nhiều quốc gia ở giai đoạn phát triển tương tự.
Bên cạnh đó, Việt Nam cũng tập trung thu hút đầu tư nước ngoài. Trong 5 năm qua, trung bình vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) của Việt Nam đạt hơn 6% GDP, tỷ lệ cao nhất so với các quốc gia mới nổi khác. Hầu hết trong số đó nhằm xây dựng các nhà máy sản xuất và cơ sở hạ tầng liên quan, phần lớn đến từ các quốc gia châu Á khác, bao gồm Hàn Quốc, Nhật Bản và Trung Quốc. Những “phép màu cũ” đang xây dựng nhiều điều mới.
Việt Nam cũng là điểm đến nổi bật của các nhà đầu tư nước ngoài. Mặc dù thu nhập bình quân đầu người hàng năm của Việt Nam đã tăng 5 lần so với giai đoạn cuối những năm 1980, đạt gần 3.000 USD/người, nhưng chi phí lao động vẫn chỉ bằng một nửa so với Trung Quốc.
Ngoài ra, lao động Việt Nam cũng được đánh giá là có tay nghề cao. Nguồn lao động dồi dào và có tay nghề đó đang giúp Việt Nam bước lên “các nấc thang”. Năm 2015, sản phẩm công nghệ đã vượt qua hàng dệt may, trở thành mặt hàng xuất khẩu hàng đầu của Việt Nam, đồng thời chiếm phần lớn thặng dư thương mại kỷ lục trong năm 2020.
Trong kỷ nguyên bảo hộ, Việt Nam lại là một nước đi ngược lại xu hướng, cũng là nhà vô địch về mở cửa nền kinh tế. Khi nhiều quốc gia có xu hướng tăng cường bảo hộ thương mại, Việt Nam lại ký kết thêm hàng loạt các hiệp định thương mại tự do, trong đó phải kể đến EVFTA – Hiệp định thương mại tự do Liên minh châu Âu – Việt Nam, một thỏa thuận mang tính bước ngoặt với Liên minh Châu Âu.
Liệu Việt Nam có thể duy trì sự thành công này, bất chấp những thách thức tiềm tàng như dân số dần thu hẹp, thương mại toàn cầu giảm sút, chính quyền chuyên quyền nắm quyền..? Câu trả lời là có thể. Trong khi tốc độ tăng dân số trong độ tuổi lao động đang chậm lại, phần lớn người Việt Nam vẫn sống ở nông thôn, vì vậy nền kinh tế có thể tiếp tục phát triển bằng cách chuyển lao động từ nông thôn sang các công việc nhà máy ở thành thị. Trong 5 năm qua, không có quốc gia lớn nào tăng tỷ trọng xuất khẩu toàn cầu nhanh hơn Việt Nam.
Và cho đến nay, chính phủ đã không mắc phải các sai lầm chính sách nghiêm trọng thường làm chậm phát triển kinh tế ở các quốc gia chuyên quyền khác. Điều này đang làm cho chủ nghĩa tư bản chuyên quyền hoạt động tốt một cách bất thường, thông qua các chính sách kinh tế cởi mở và quản lý tài chính hợp lý.
Phần lớn các nền kinh tế sau chiến tranh tăng trưởng siêu nhanh, hoặc phá sản, đều do các chính phủ độc tài điều hành. Cho đến nay, Việt Nam đã duy trì được tốc độ tăng trưởng mạnh mẽ, phần lớn không nằm trong tình trạng dư thừa, như thâm hụt lớn của chính phủ hoặc nợ công.
Một vấn đề có thể xảy ra: Sau nhiều đợt tư nhân hóa, Nhà nước sở hữu ít công ty hơn, nhưng những công ty mà Nhà nước sở hữu vẫn rất lớn và chiếm gần một phần ba giá trị kinh tế – giống như một thập kỷ trước. Nếu rắc rối xảy ra, những công ty nhà nước cồng kềnh này, vốn chiếm nhiều khoản nợ khó đòi trong hệ thống ngân hàng, là nơi có thể bắt đầu.
Các khoản nợ tăng nhanh là nguyên nhân dẫn đến khủng hoảng tài chính, kết thúc của sự tăng trưởng bền vững của các ‘phép màu châu Á’ như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, Trung Quốc. Do vậy, Việt Nam vẫn cần thận trọng với những thách thức tiềm tàng. Tuy nhiên, đến nay, quốc gia này vẫn là một “phép màu châu Á”.
